Widget HTML Atas

Home / maharana pratap history in marathi pdf download

maharana pratap history in marathi pdf download

Post a Comment
महाराणा प्रतापसिंहजी
महाराणा
RajaRaviVarma MaharanaPratap.jpg
राजा रविवर्मा यांनी काढलेले महाराणा प्रताप यांचे चित्र
Mewar.svg
मेवाडचा ध्वज
Insignia of Mewar, inside the City Palace, Udaipur.jpg
मेवाडची राजमुद्रा
अधिकारकाळ इ.स.१५७२-इ.स.१५९७
राज्याभिषेक १ मार्च इ.स.१५७२
राज्यव्याप्ती मेवाड विभाग, राजस्थान
राजधानी उदयपूर
पूर्ण नाव महाराणा प्रतापसिंह सिसोदिया
जन्म ९ में इ.स.१५४०
कुंभलगड किल्ला,राजस्थान
मृत्यू १९ जानेवारी इ.स.१५९७
पूर्वाधिकारी महाराणा उदयसिंह
उत्तराधिकारी महाराणा अमरसिंह
वडील महाराणा उदयसिंह
आई महाराणी जयवंताबाई
पत्नी महाराणी अजबदेहबाई (एकूण ११ पत्‍नी)
राजघराणे सिसोदिया

महाराणा प्रताप Maharana Pratap.ogg आवाज (सहाय्य·माहिती) हे सध्याच्या राजस्थान राज्यातील उत्तर-पश्चिम भारतातील मेवाडचे तेरावे राजा होते.[१] मुघल साम्राज्याच्या विस्तारवादाविरुद्धच्या लष्करी प्रतिकारासाठी ते प्रसिद्ध होते.[२]

कुळ [संपादन]

महाराणा प्रताप हे सिसोदिया कुळातील क्षत्रिय राजपूत राजे होते. महाराणाचे पूर्वज मेवाडचे शासक आणि भगवान राम यांनी उत्पन्न केलेले सूर्यवंशी होते.[३] मेवाडच्या राजघराण्यावर 'बाप्पा रावळ', 'राणा कुंभ' आणि 'राणा संग' अशा अनेक राज्यकर्त्यांनी राज्य केले.[४] शक्ती सिंह, विक्रम सिंग आणि जगमल सिंह हे प्रतापांचे त्याचे छोटे भाऊ होते. महाराणा यांच्या दोन सावत्र बहिणी होत्या. चंद कंवर आणि मान कंवर. महाराणांचा विवाह बिजोलियाच्या अजबदे पंवार याच्याशी झाला होता. त्यांनी इतर १० महिलांशी लग्न केले होते आणि अमरसिंह प्रथम यांच्यासह त्यांना १७ मुले झाली. मेवाडच्या रॉयल फॅमिलीमध्ये त्यांचा संबंध होता.[५]

जन्म आणि बालपण [संपादन]

महाराणा प्रताप यांच्या जन्मस्थळाच्या प्रश्नावर दोन गृहीतके आहेत. पहिले गृहीतक हे, महाराणा प्रताप कुंभलगड किल्ल्यात जन्माला आले असे आहे. कारण महाराणा उदाईसिंग आणि जयवंताबाई यांनी कुंभलगड राजवाड्यात लग्न केले होते. दुसरा विश्वास असा आहे की, त्यांचा जन्म मारवाड मधील पालीच्या वाड्यांमध्ये झाला.[६] महाराणा प्रतापच्या आईचे नाव जयवंत बाई असून त्या पालीच्या सोनगरा अखैराजची मुलगी होत्या.

महाराणा प्रताप यांचे बालपण भिल्ल समुदायाबरोबर गेले होते. त्यांनी भिल्लांकडून मार्शल आर्ट चे प्रशिक्षण घेतले होते. भिल्ल आपल्या मुलाला किक असे संबोधतात. म्हणून भिल्ल महाराणाला किक नावाने हाक मारत असत. लेखक विजय नहार यांच्या 'हिंदुसूर्य महाराणा प्रताप' या पुस्तकानुसार, उदयसिंग प्रतापचा जन्म झाला तेव्हा युद्ध आणि असुरक्षिततेने घेरले होते.[७] [८] कुंभलगड कोणत्याही प्रकारे सुरक्षित नव्हता.[९] त्या काळात जोधपूरचा राजा मालदेव सर्वात शक्तिशाली होता. जयवंतबाई यांचे वडील आणि सोनी यांचा मुलगा सोनागरा अखेरज मालदेव एक समर्थ राजे होते.[१०]

या कारणास्तव पाली आणि मारवाड सर्वच प्रकारे सुरक्षित होते. म्हणून जयवंताबाईंना पाली येथे पाठविण्यात आले. शुक्ल तृतीया शके १५९७ रोजी महाराणा प्रताप यांचा जन्म पाली मारवाड येथे झाला. प्रताप यांच्या जन्माची खबर मिळताच उदयसिंगाच्या सैन्याने मोर्चाला सुरुवात केली आणि मावलीच्या युद्धात बनवीरविरुद्ध विजय मिळवला आणि चित्तोडच्या गादीचा ताबा घेतला. महाराणा प्रताप यांचे मुख्य साहाय्यक, भारतीय प्रशासकीय सेवेचे सेवानिवृत्त अधिकारी देवेंद्रसिंग शक्तिवत यांच्या पुस्तकानुसार, महाराणा प्रताप यांचे जन्मस्थान जुना कचरी पाळीचे अवशेष असलेल्या जुन्ना किल्ल्यात होते. हा किल्ला हे त्यांच्या आईचे घर होते. परंपरेनुसार मुलीचा पहिला मुलगा तिच्या माहेरी जन्मतो.ref>"महाराणा प्रताप के विषय में भारतीय इतिहास में लिखी भ्रांतियों को दूर करती विजय नाहर की पुस्तक 'हिंदुवा सूर्य महाराणा प्रताप' की समीक्षा ·". web.archive.org. 2019-05-09. Archived from the original on 2020-05-17. 2020-12-02 रोजी पाहिले. </ref> इथे सोनगरचे कुलदेवी नागनाची मंदिर अजूनही सुरक्षित आहे.[११]

जीवन [संपादन]

राज्याभिषेक [संपादन]

इ.स. १५६८ मध्ये, उदयसिंह रणवीर आनोसे दुसरे यांच्या चित्तोड राज्यावर मुघल सम्राट अकबर चाल करून आला. या हल्ल्यात राजे उदयसिंह आणि मेवाडचे राजघराणे किल्ल्यावर शत्रूला ताबा मिळण्याआधी निसटले. उदयसिंह यांनी १५५९ मध्ये उदयपूर शहराची स्थापना केली. महाराज उदयसिंह आणि त्यांची सर्वात प्रिय राणी भातियानी यांचा मुलगा जगमल याने त्यांच्या नंतर राज्यकारभार सांभाळावा अशी महाराजा उदयसिंह यांची इच्छा होती, पण राजे उदयसिंह यांच्या मृत्यूनंतर त्यांचा ज्येष्ठ पुत्र प्रताप याने परंपरेनुसार राज्य कारभार सांभाळावा अशी सर्व वरिष्ठ मंत्र्यांची इच्छा होती.[१२] प्रताप यांच्या राज्याभिषेकाआधी मुख्यमंत्री चुंदावट आणि तोमर रामशाह यानी जगमलला राजवाड्याबाहेर घालवून दिले आणि प्रताप यांस मेवाडचा राजा म्हणून घोषित केले. प्रताप यांची त्यांच्या वडिलांच्या इच्छेविरुद्ध राजा होण्याची तयारी नव्हती पण राज्यातील मंत्र्यानी जगमल हा राज्य करण्यास असमर्थ असल्याचे प्रताप यांस पटवून दिले.[१३] राजपथावर बसल्यानंतर अतिशय पराक्रमाने आणि कुशलतेने त्यांनी राज्यकारभार चालवला. एक कुशल योद्धा संघटक व राजकारणनिपुण असा राज्यकर्ता म्हणून त्यांनी आपला लौकिक निर्माण केला.[१४]

हळदीघाटीची लढाई [संपादन]

मधल्या काळात चित्तोडगडच्या रक्तरंजित लढाईमुळे मेवाडचा सुपीक पूर्व पट्टा मोगलांच्या हाती लागला. तथापि, अरवल्ली परिसरामधील उरलेले जंगली व डोंगराळ राज्य अजूनही प्रताप सिंगच्या ताब्यात होते. मोगल बादशाह अकबर हा मेवाडमार्गे गुजरातला स्थिर मार्ग मिळवण्याच्या उद्देशाने होता. इस १५७२ मध्ये जेव्हा प्रताप सिंगचा राजा (महाराणा) म्हणून राज्य करण्यात आले तेव्हा अकबरने अनेक राजदूतांना पाठवून या भागातील इतर राजपूत नेत्यांप्रमाणे अंकित बनण्यास उद्युक्त केले.[१५] जेव्हा महाराणाने अकबरला वैयक्तिकरित्या अधीन होण्यास नकार दिला, तेव्हा युद्ध अपरिहार्य बनले.[१६]

१ जून १५७६ रोजी हळदीघाटीची लढाई आमेरच्या मानसिंग पहिलाच्या नेतृत्वात प्रतापसिंह आणि अकबरच्या सैन्यामध्ये झाली. मोगल विजयी ठरले आणि मेवाडसीयांची खूप जीवितहानी झाली, पण महाराणाला पकडण्यात अकबराला अपयश आले.[१७] लढाईचे ठिकाण राजस्थानमधील आधुनिक काळातील राजसमंद गोगुंडाजवळील हळदीघाटीजवळ एक अरुंद डोंगराळ खिंड होती. प्रतापसिंग यांनी सुमारे ३००० घोडदळ आणि ४०० भिल्ल तिरंदाजीची फौज तयार केली. मोगलांचे नेतृत्व अंबर येथील मानसिंग करीत होते आणि त्याने सैन्यात सुमारे १०,००० जवान होते. सहा तासांपेक्षा जास्त काळ चाललेल्या लढाईनंतर महाराणा प्रताप जखमी झाला, पण तो टेकड्यांमध्ये पळून जाण्यात यशस्वी झाला आणि दुसऱ्या दिवसाच्या लढाईसाठी जिवंत राहिला.[१८]

प्रदीपसिंग किंवा त्याच्या जवळच्या कुटुंबातील सदस्यांना उदयपुरात पकडण्यात त्यांना यश आल्याने हळदीघाटी हा मोगलांचा विजय होता. मुघल साम्राज्याचे लक्ष वायव्य दिशेने सरकताच, प्रताप आणि त्याची सेना लपून बाहेर पडली आणि त्याने आपल्या राजवटीतील पश्चिमेकडील प्रदेश परत ताब्यात घेतला.[१९]

मेवाडचा विजय [संपादन]

बंगाल आणि बिहारमधील बंडखोरी आणि मिर्झा हकीम यांनी पंजाबमध्ये घुसखोरी केल्यानंतर १५७९नंतर मेवाडवरील मोगलांवरील दबाव कमी झाला. १५८२मध्ये, महाराणा प्रतापने देवर (किंवा ड्रॉवर) येथे मुघल चौकीवर हल्ला केला आणि ती ताब्यात घेतली. यामुळे मेवाडमधील मोगल सैन्याच्या सर्व ३६ चौक्या ताब्यात आल्या. या पराभवानंतर अकबरने मेवाडविरुद्धची सैन्य मोहीम थांबवली. देवरचा विजय हा प्रतापसाठी एक मुख्य अभिमानाचा विषय होता. इतिहासकार जेम्स टॉडने "मेवाडचे मॅरेथॉन" असे वर्णन केले आहे.[२०] [२१] १५८७मध्ये अकबर लाहोरला गेला आणि वायव्येकडील परिस्थिती बघून पुढील बारा वर्षे तिथेच राहिले. या काळात कोणतीही मोठी मोगल मोहीम मेवाडला पाठविली गेली नव्हती. परिस्थितीचा फायदा घेत प्रताप यांनी कुंभलगड, उदयपूर आणि गोगुंडासह पश्चिम मेवाड ताब्यात घेतले. या काळात त्यांनी आधुनिक डुंगरपूरजवळ चवंद ही नवीन राजधानीदेखील बांधली.

संदर्भ [संपादन]

  1. ^ Sarkar, Sir Jadunath (1960). Military History of India (इंग्रजी भाषेत). Orient Longmans. p. 81. ISBN978-0-86125-155-1.
  2. ^ Chandra, Satish (2005). Medieval India: From Sultanat to the Mughals Part - II (इंग्रजी भाषेत). Har-Anand Publications. pp. 25–27. ISBN978-81-241-1066-9.
  3. ^ दरियानी, मोहन बी. (1999). कोण आहे कोण भारतीय मुद्रांकावर. pp. 302 ISBN 978-8-49311-010-9
  4. ^ Rana, Bhawan Singh (2005). Maharana Pratap (इंग्रजी भाषेत). Diamond Pocket Books (P) Ltd. p. 105. ISBN978-81-288-0825-8.
  5. ^ Bhatt, Rajendra Shankar (2005). Maharana Pratap (इंग्रजी भाषेत). National Book Trust, India. ISBN978-81-237-4339-4.
  6. ^ "Indian History and Culture | History of India | India History | भारतीय इतिहास". m-hindi.webdunia.com . 2020-12-02 रोजी पाहिले.
  7. ^ "pratap jayanti - Kolkata News in Hindi - 'स्वाभिमान की जंग में प्रताप ने दे डाली प्राणों की आहुति' | Patrika Hindi News". web.archive.org. 2019-05-17. Archived from the original on 2020-05-17. 2020-12-02 रोजी पाहिले.
  8. ^ "महाराणा प्रताप". Indias.
  9. ^ विजय नाहर (2017) "हिंडुआ सूरज मेवाड़ रतन", पिंकसिटी पब्लिशर्स, राजस्थान ISBN 9789351867210
  10. ^ "महाराणा प्रताप की जीवनी Biography of Maharana Pratap in Hindi". InfoHindi.com (इंग्रजी भाषेत). 2016-06-06. 2020-12-02 रोजी पाहिले.
  11. ^ "Sahitya Preetam". web.archive.org. 2019-05-26. 2020-12-02 रोजी पाहिले.
  12. ^ Sharma, Sri Ram (2002). Maharana Pratap: A Biography (इंग्रजी भाषेत). Hope India Publ. p. 71. ISBN978-81-7871-005-1.
  13. ^ लाल, मुनी (1980). अकबर. p. 135. ISBN 978-0-70691-076-6
  14. ^ Sharma, Sri Ram (2002). Maharana Pratap: A Biography (इंग्रजी भाषेत). Hope India Publ. ISBN978-81-7871-005-1.
  15. ^ Sharma, Sri Ram (2002). Maharana Pratap: A Biography (इंग्रजी भाषेत). Hope India Publ. p. 48. ISBN978-81-7871-005-1.
  16. ^ Chandra, Satish (2005). Medieval India: From Sultanat to the Mughals Part - II (इंग्रजी भाषेत). Har-Anand Publications. pp. 119–120. ISBN978-81-241-1066-9.
  17. ^ "Wayback Machine". web.archive.org. 2015-06-26. Archived from the original on 2020-08-27. 2020-12-02 रोजी पाहिले.
  18. ^ सरकार, जादुनाथ (1994). जयपूरचा इतिहास. p. 48 ISBN 978-8-12500-333-5
  19. ^ Chandra, Satish (2005). Medieval India: From Sultanat to the Mughals Part - II (इंग्रजी भाषेत). Har-Anand Publications. p. 134. ISBN978-81-241-1066-9.
  20. ^ "Tourist Places". rajsamand.rajasthan.gov.in (इंग्रजी भाषेत). 2020-12-02 रोजी पाहिले.
  21. ^ Bhattacharya, A. N. (2000). Human Geography of Mewar (इंग्रजी भाषेत). Himanshu Publications. ISBN978-81-86231-90-6.

Posted by: young-moments.blogspot.com

Source: https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%AA